Wielu hodowców przykłada ogromną wagę do wyboru reproduktora dla swojej suki. Po długich poszukiwaniach i ustaleniach nadchodzi wyczekiwana cieczka, pies mieszka za granicą, my nie możemy wyjechać na cały tydzień i... Kiedy jechać? Jak się "wstrzelić" w TE dni? Na co zwrócić uwagę obserwując sukę, żeby nie przegapić momentu krycia lub nie pojechać na nie za wcześnie? Postaram się odpowiedzieć na te pytania.

Żeby ustalić dzień krycia musimy najpierw poznać cykl jajnikowy suki aby mieć świadomość jakie zmiany zachodzą w jej organizmie i móc przewidzieć datę cieczki.

Suki są monoestralne - oznacza to, że mają jedną cieczkę i w przypadku braku krycia ruja się nie powtórzy, a cykl musi "zatoczyć koło" żeby wystąpiła kolejna. Więc przegapienie cieczki lub wybór złego momentu krycia, czy też puste krycie powoduje, że hodowca musi czekać kolejny rok do następnej cieczki.
Odstępy między cieczkami są różne u różnych ras - wynoszą u owczarków niemieckich około 38 tygodni, u suk wilczaka czechosłowackiego około 50 tygodni (przyjmuje się, że suki CZW mają cieczkę średnio raz do roku - jest to cecha atawistyczna, którą przejęły po waderach - samicach wilka), a okres rui przypada najczęściej wczesną wiosną. Dzieje się tak nie bez przyczyny - to również pozostałość po dziko żyjących psowatych. Ciąża trwa około 62 dni u suk (64 dni u wader), więc młode rodzą się w kwietniu lub maju, a suka ma całe lato na odchowanie szczeniąt bez ryzyka, że młode zginą z powodu hipotermii (wyziębienia), w tych miesiącach jest również duża ilość pokarmu (zwierzyny).
Zjawisko sezonowości cieczek jednak po woli zanika, ponieważ psy są często trzymane w domach, gdzie długość dnia świetlnego i temperatura są na podobnym poziomie cały rok. Za sygnał do wystąpienia rui u suk odpowiada hormon - melatonina. To ten hormon jest odpowiedzialny za regulacje "zegara" dobowego, oraz odczuwanie zmian pór roku (temperatury i długości dnia). W przypadku, gdy suka jest trzymana stale w temperaturze pokojowej i w oświetlonym sztucznie pomieszczeniu poziom melatoniny jest na stałym poziomie. Z tego powodu u suk domowych ruja może wystąpić w każdej porze roku, podczas gdy suki trzymane w kojcach cieczkę mają zazwyczaj wczesną wiosną (marzec - kwiecień).
Istnieje jeszcze jedno zjawisko u suk, o którym warto wiedzieć. Mianowicie obecność feromonów suki w cieczce, bądź pojawienie się w pobliżu dorosłego samca może przyspieszyć wystąpienie rui u suki. Jest to zjawisko synchronizacji rui i występuje najczęściej u suk domowych, u których bodźcem do wystąpienia cieczki stają się często wyjazdy (np. wystawy, obozy itp.). Możemy zaobserwować, że po takim spotkaniu większej ilości psów, szczególnie, gdy jedna suka ma cieczkę, pozostałe suki po powrocie do domu również zaczynają cykl i występuje u nich cieczka. Doskonałym przykładem jest kalendarz zapowiedzi miotów na WD, gdzie większość miotów przychodzi na świat nie wiosną, lecz późną jesienią - w większości są to mioty po sukach, które w wakacje uczestniczyły w obozach lub miały styczność z suką w rui np. podczas wyjazdu wakacyjnego.

Cały cykl rujowy możemy podzielić na cztery fazy:

1. Faza przedrujowa
- liczona od pierwszego dnia cieczki aż do momentu tolerancji samca. Średni czas tej fazy wynosi 5 - 15 dni (średnio 9 dni). W tym czasie u suki oprócz zauważalnego plamienia możemy zaobserwować obrzęk sromu, po rozchyleniu warg sromowych widoczna jest przekrwiona (czerwona) błona śluzowa pochwy, która jest silnie pofałdowana. Czerwone zabarwienie śluzówki zmniejsza się stopniowo, aby pod koniec fazy przedrujowej przybierać barwę przypominającą porcelanę. W tym czasie suka nie toleruje samca i próby pokrycia kończą się niepowodzeniem.

2. Faza rui
- czyli moment, gdy suka zaczyna tolerować samca. Trwa od 4 - 12 dni (średnio 9 dni) i tu mamy do czynienia oprócz zmian w okolicy ujścia dróg rodnych ze zmianami behawioralnymi (zmienia się zachowanie suki). Przy próbie głaskania po grzbiecie obserwujemy odstawianie ogona, wyginanie się i wyraźne zainteresowanie samcami. W obrębie sromu brak jest obrzęku, ilość śluzu widocznie się zmniejsza, a jego barwa jest różowa (podobna do barwy popłuczyn z mięsa). Błona śluzowa pochwy jest mlecznobiała i silnie pofałdowana. Jest to idealny moment do krycia.

3. Faza porujowa
- rozpoczyna się wraz z zanikiem tolerancji na samca i trwa około 80-90 dni. Suka traci zainteresowanie samcami, a błona śluzowa pochwy przybiera barwę jasnoróżową i jest pokryta niewielką ilością bezbarwnego śluzu.

4. Faza międzyrujowa
- trwa aż do pierwszego dnia kolejnej cieczki i okres tej fazy jest różny w zależności od rasy i innych warunków (środowiskowych, osobniczych). Śluzówka pochwy wygląda analogicznie jak w fazie porujowej.

Czym zatem różni się faza porujowa od międzyrujowej?

Obserwując zewnętrzne objawy - zupełnie niczym. Te dwie fazy zostały rozdzielone ze względu na zmiany jakie odbywają się na jajniku suki - ponieważ każdej fazie cyklu rujowego odpowiada dana faza cyklu jajnikowego. O ile fazy rujowe możemy obserwować, o tyle zmiany na jajniku nie są dla nas widoczne.
Jak wiemy komórki jajowe są uwalniane podczas pęknięcia pęcherzyka, w którym się znajdują. Zjawisko to nazywamy owulacją. Ale zanim to nastąpi komórki jajowe muszą dojrzeć.
W pierwszej fazie - przedrujowej na powierzchni jajnika powstają malutkie pęcherzyki wypełnione płynem. To w tych pęcherzykach znajdują się komórki jajowe, które dojrzewają w okresie przedrujowym. Następnie dochodzi do pęknięcia pęcherzyka i uwolnienia komórek jajowych do światła jajowodu - czyli owulacji. Komórki jajowe uwolnione z pęcherzyka nie są zdolne do zapłodnienia. Muszą one dojrzeć podczas wędrówki przez jajowód. Komórki jajowe potrzebują około 12 godzin na wędrówkę do części jajowodu, w której dochodzi do zapłodnienia i żyją tam około 24 godzin. Plemniki żyją około 72 godzin w drogach rodnych suki, więc najodpowiedniejszym czasem krycia jest 9-13 dzień od rozpoczęcia cieczki (plemniki wprowadzone do dróg rodnych samicy również muszą odbyć wędrówkę do jajowodu, więc zapłodnienie następuje, gdy komórka jajowa jest już dojrzała). Te dwie fazy w cyklu jajnikowym nazywamy fazami pęcherzykowym, ponieważ na powierzchni jajnika znajduje się pęcherzyk. Przy założeniu, że nie doszło do zapłodnienia w miejscu pęcherzyka powstaje ciałko żółte, które utrzymuje się na jajniku około 80-90 dni. Ten czas odpowiada fazie porujowej, trwa około 80-90 dni i nazwany jest fazą lutealną (lub fazą ciałka żółtego). Po tym czasie następuje okres spoczynku jajnika - na jego powierzchni nie występują żadne struktury i jest on gładki. Jest to odpowiednik fazy międzyrujowej, czyli fazy spoczynku.

Bazując na powyższym opisie faz cyklu rujowego, oraz faz cyklu jajnikowego nadal nie jesteśmy w stanie określić dokładnie momentu krycia suki. Doświadczeni hodowcy są w stanie na podstawie wieloletnich obserwacji danej suki i jej zachowań w miarę precyzyjnie wyznaczyć czas krycia. W innych przypadkach hodowcy mają reproduktora do dyspozycji cały czas, więc możliwe jest powtarzanie krycia co 12-18 godzin. W takim wypadku powyższe informacje są wystarczające do wyboru optymalnego czasu krycia.

Co jednak ma zrobić hodowca, który nie jest pewny gotowości suki i nie ma reproduktora na miejscu?

Jest kilka prostych i w miarę łatwych do wykonania testów, które można wykonać niemal w każdym gabinecie weterynaryjnym. Mają one na celu precyzyjne ustalenie momentu owulacji, po którym powinno dojść do krycia.

* Badanie cytologiczne wymazu z pochwy
- jest to przydatny test, określający dość precyzyjnie fazę cyklu jajnikowego. W poszczególnych fazach zmienia się obraz komórek w pochwie, ponieważ w drogach rodnych zachodzą zmiany i pojawiają się komórki charakterystyczne dla danej fazy. Badanie to jest bardzo miarodajne w połączeniu z waginoskopią (oglądaniem błony śluzowej pochwy za pocą wziernika), bądź badaniem stężenia progesteronu w surowicy krwi.

* Badanie oporności śluzu pochwowego
- polega na pobraniu kropli śluzu z pochwy i oznaczeniu jego oporności za pomocą specjalnej aparatury (aparat Dramińskiego). Badanie należy rozpocząć od piątego dnia cieczki. Gdy oporność utrzymuje się na poziomie 100-150 jednostek powtarzamy je co dwa dni, gdy przekroczy 200 jednostek śluz badamy codziennie - po przekroczeniu około 600 jednostek (czasem wynik oscyluje nawet koło 1000 jednostek) następuje znaczny spadek oporności śluzu, który świadczy o momencie owulacji.

* Badanie laboratoryjne
- są tu dwa testy: aboryzacji lub krystalizacji śluzu pochwowego. Jednak aby były one miarodajne powinno się je uzupełnia badaniem poziomu stężenia progesteronu w surowicy krwi.

* Oznaczanie stężenia progesteronu we krwi
- jest to najczulsza metoda, jednak ponieważ każda suka ma swoją osobniczą wartość maksymalną progesteronu, bardziej miarodajne jest monitorowanie rozpoczęcia wzrostu stężenia (wyrzutu) progesteronu we krwi. Testy można wykonać na miejscu w gabinecie weterynaryjnym, bądź przesłać próbkę do laboratorium "ludzkiego". Na początku fazy przedrujowej, aż do połowy czasu jej trwanie poziom progesteronu waha się w granicach 0-1 μg/ml, pod koniec fazy przedrujowej następuje wyrzut progesteronu i jego stężenie wzrasta do 1-2 μg/ml. Od tego czasu po 3-5 dniach suka jest gotowa do krycia. Monitorując dalej poziom progesteronu codziennie zauważymy dalszy wzrost jego stężenia aż do wartości około 6-8 μg/ml - poziom ten odpowiada momentowi owulacji i w tym czasie powinno nastąpić krycie.

* Oznaczanie stężenia LH w surowicy krwi
- analogicznie do oznaczania poziomu progesteronu, jednak w przypadku tego hormonu nie istnieją testy ELISA pozwalające na szybki test w gabinecie i jest konieczne przesłanie próbki do laboratorium.

Reasumując: najodpowiedniejszym czasem krycia suki jest moment owulacji, który następuje około dziewiątego dnia cieczki. Krycie pomiędzy dziewiątym, a trzynastym dniem co 12 - 24 godzin daje największe prawdopodobieństwo zapłodnienia i ciąży (częstsze krycie powoduje duże obciążenie psa, oraz może spowodować, że większość plemników nie będzie jeszcze zdolna do zapłodnienia i nie zdoła zawędrować do jajowodu ze względu na słabą ruchliwość). Niestety u niektórych suk czas wystąpienia owulacji nie jest typowy. W Czechach prowadzono obserwacje dotyczące długości cieczki u suk CZW i okazało się, że może ona wynosić 21 - 90 dni. W takich przypadkach niezbędne jest regularne monitorowanie fazy cyklu rujowego jedną z powyższych metod, z których najczulszą i najbardziej miarodajną jest oznaczenie poziomu progesteronu we krwi.